IPA : Aday Ülkeler İçin AB Enerji Hibe Programı

Avrupa Birliği (AB), 27 Avrupa ülkesini kapsayan siyasi ve ekonomik bir bütünleşme projesidir. Birliğe katılım süreci, aday ülkeler açısından ekonomik açıdan önemli fırsatlar barındırmaktadır. AB mali yardımları ve yapısal fonlar, aday ülkelerde altyapının güçlendirilmesi, kalkınmanın desteklenmesi ve bölgesel eşitsizliklerin azaltılması amacıyla yürütülen projelere finansal katkı sağlamaktadır. 1999 Helsinki Zirvesi sonrası aday ülke statüsü kazanan Türkiye, 2002 yılından itibaren birliğe katılıma yönelik AB fonlarından yararlanmaktadır. Bu yazıda, IPA kapsamında Avrupa Birliği’ne aday olan Türkiye’nin enerji politikalarının AB müktesebatına uyumu ile bu alanda teşvik edilen proje ve uygulamalar ele alınacaktır.

I. Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA) 

Avrupa Birliği (AB), üyeliğe aday ülkelerin politik, kurumsal, sosyal ve ekonomik reform süreçlerini desteklemek ve bu ülkelerin Birlik standartlarına uyumunu kolaylaştırmak amacıyla çeşitli mali yardım mekanizmaları geliştirmiştir. Başlangıçta farklı programlar yoluyla sağlanan bu destekler, 2007 yılından itibaren tek bir çerçeve altında toplanarak Katılım Öncesi Yardım Aracı (Instrument for Pre-Accession Assistance – IPA) adıyla tek bir araç altında toplanmıştır. Türkiye; IPA I döneminde toplam tahsisatın %48,2’sini, IPA II döneminde ise %25’ini alarak en fazla fayda sağlayan ülke konumuna gelmiş; 2002–2020 yılları arasında yaklaşık 9,2 milyar avroluk kaynağa erişmiştir. Bu kapsamda, Türkiye’nin idari ve kurumsal kapasitesini güçlendirmeye yönelik yaklaşık 900 proje uygulanmıştır.  2021-2027 yıllarında yer alacak IPA III döneminin toplam bütçesi 14,2 milyar avrodur.

Katılım Öncesi Yardım Aracı 2021-2027 Dönemi (IPA III)

Katılım Öncesi Yardım Aracı ile desteklenecek konular, AB’nin politika ve stratejilerine uygun olarak, 7 yıl süreli bütçe dönemlerinin başlangıcında belirlenmektedir. IPA’nın 2021–2027 döneminde, Türkiye’nin AB müktesebatına uyumu ve ekonomik-sosyal uyum kapasitesinin güçlendirilmesi hedeflenmektedir. IPA III çerçevesinde aday ülkelere sağlanan mali yardımlar, beş tema etrafında yapılandırılmıştır. Bu kapsamda, hukukun üstünlüğü, temel haklar ve demokratik kurumların güçlendirilmesi; iyi yönetişim, AB müktesebatına uyum, stratejik iletişim ve komşuluk ilişkilerinin geliştirilmesi; yeşil dönüşüm ve sürdürülebilir bağlantısallığın sağlanması; rekabetçiliğin artırılması ve kapsayıcı ekonomik büyümenin desteklenmesi; ayrıca bölgesel ve sınır ötesi iş birliğinin teşvik edilmesi temel hedefler arasında yer almaktadır.

Avrupa Birliği Enerji Politikaları ve Katılım Öncesi Yardım Aracına Yansıması

Avrupa Birliği, enerji ve iklim politikalarını aday ülkelerin mali destek programlarına entegre ederek Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA) III döneminde çevresel sürdürülebilirliği öncelikli bir hedef haline getirmiştir. AB, IPA III’ü düzenleyen 2021/1529 sayılı Tüzük kapsamında, Covid-19 sonrası ekonomik toparlanmayı sürdürülebilir ve iklim nötr şekilde yürütmeyi amaçlamaktadır. IPA kapsamındaki projelerin Yeşil Mutabakat hedefleriyle uyumlu olması beklenmekte; çevre, iklim ve enerjiyle ilgili unsurlar tüm tematik alanlara entegre edilmektedir.

IPA III döneminde enerji alanında desteklenmesi öngörülen projeler, Avrupa Yeşil Mutabakatı’nın iklim hedefleriyle uyumlu bir dönüşümü esas almaktadır. Enerji piyasalarının entegrasyonu, karbonsuzlaşma, akıllı şebekelerin yaygınlaştırılması, enerji verimliliği, arz-talep dengesi ve bölgesel ısıtma sistemlerinin modernizasyonu gibi alanlar, bu kapsamda ön plana çıkmaktadır. Yeni altyapıların bu dönüşümü mümkün kılacak şekilde tasarlanması, metan sızıntılarının önlenmesi ve şebeke esnekliğinin artırılması gibi hususlar, IPA III kapsamında öncelikli değerlendirme ölçütleri arasında yer almaktadır. Kömür ve yüksek karbon yoğunluklu bölgelerde ise ekonomik çeşitlenmeye ve daha temiz, enerji verimli üretim modellerine geçişe imkân tanıyan faaliyetlerin desteklenmesi hedeflenmektedir.

IPA III Kapsamında Geliştirilen Projeler

Türkiye’de Yerel İklim Eylemi için AB Ortaklığı Projesi

Avrupa Birliği, IPA III kapsamında desteklediği Türkiye’de Yerel İklim Eylemi için AB Ortaklığı Projesini, Yeşil Gündem ve Sürdürülebilir Bağlantısallık çerçevesinde yürütmektedir.

AB-Türkiye İklim Değişikliği Hibe Programı

Avrupa Birliği tarafından finanse edilen, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından uygulanan ve İklim Değişikliği Başkanlığı’nın nihai faydalanıcısı olduğu “Türkiye’de Yerel İklim Eylemi için AB Ortaklığı Projesi” kapsamında, Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından ortak finanse edilen “AB-Türkiye İklim Değişikliği Hibe Programı” (EU-TR CCGP) yürütülmektedir. Programın toplam bütçesi 14.706.000 avro olup, uygulaması Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı AB ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilecektir. Program; Türkiye ve AB’deki belediyeler, yerel yönetimler, üniversiteler, araştırma enstitüleri, kalkınma ajansları, sivil toplum kuruluşları, odalar ve birliklerin iklim değişikliğiyle mücadele kapsamında uyum ve azaltım eylemlerini desteklemeyi amaçlamaktadır. Projelerin 2024–2030 ulusal eylem planlarıyla uyumlu olması, dirençli ve düşük karbonlu kentleri teşvik etmesi ve mevcut stratejilere uygun faaliyetler içermesi beklenmektedir. Avrupa Birliği, IPA III’ü düzenleyen 2021/1529 sayılı Tüzük kapsamında, Covid-19 sonrası toparlanmayı sürdürülebilir ve iklim nötr şekilde yürütmeyi amaçlamaktadır.

Türkiye Denizleri Karbonsuzlaştırma ve Yeşil Denizcilik Programı 

“Türkiye Denizleri Karbonsuzlaştırma ve Yeşil Denizcilik Programı”, IPA III kapsamında, Yeşil Gündem ve Sürdürülebilir Bağlantısallık başlığı altında  yer almaktadır. Projenin faydalanıcısı Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Denizcilik Genel Müdürlüğü’dür. 72 ay sürecek olan program için Avrupa Birliği tarafından 20.000.000 avro katkı sağlanmakta, buna ek olarak 50.000.000 avro tutarında Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) kredisi öngörülmektedir. Projenin amacı, Türkiye’de denizcilik sektörünün sürdürülebilirliğini artırmak olup, liman altyapısının modernizasyonu, gemilerin yenilenmesi ve alternatif yakıtların kullanımı yoluyla sera gazı emisyonlarının azaltılması ve hava kalitesinin iyileştirilmesini hedeflemektedir.

Denizcilikte Dekarbonizasyon ve Yeşil Deniz Taşımacılığının Desteklenmesi

Denizcilik Genel Müdürlüğü, “Denizcilikte Dekarbonizasyon ve Yeşil Deniz Taşımacılığının Desteklenmesi” projesi kapsamında Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası tarafından yaklaşık 20 milyon Avro hibe ve 50 milyon Avro uzun vadeli, uygun maliyetli kredi desteği sağlanacağını açıklamıştır. “Türkiye Denizleri Karbonsuzlaştırma ve Yeşil Denizcilik Programı” kapsamında geliştirilecek projelerin, sektörün yeşil dönüşüm öncelikleri ve ihtiyaçlarına uygun olarak belirlenmesi ve ilgili finansman sözleşmesi kapsamındaki yükümlülüklerin etkin biçimde yerine getirilmesi hedeflenmektedir. Bu doğrultuda, denizcilik sektöründeki tüm paydaşlardan, “Denizcilik Sektörünün Dekarbonizasyonu ve Yeşil Denizciliğin Desteklenmesi” başlığı altında proje önerileri sunmaları talep edilmiş; her bir proje açıklamasında Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri doğrultusunda ele alınacak konular ile projeden beklenen çıktılara yer verilmesi istenmiştir.

Kamu Bina Stoğunun Enerji Verimliliği Performansının Güçlendirilmesi

IPA III kapsamında desteklenen “Kamu Bina Stoğunun Enerji Verimliliği Performansının Güçlendirilmesi” projesi, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Yapı İşleri Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. 24 ay süreli bu projeye Avrupa Birliği tarafından 5 milyon avro tutarında katkı sağlanmaktadır. Proje kapsamında, kamu binalarının enerji verimliliği alanında yenilikçi çözümler araştırılmakta ve enerji performanslarının iyileştirilmesi hedeflenmektedir.

Bir  diğer teşvik programı olan Ufuk Avrupa projelerine ilişkin detaylı bilgiler ayrı bir yazıda ele alınacaktır.