ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ DAVALARI (İZALE-İ ŞUYU)

I) GENEL TANIM

Ortaklığın giderilmesi(izale-i şuyu) davası, paylı veya elbirliği mülkiyetindeki ortakların taşınır veya taşınmaz mallardaki mevcut olan mülkiyet ilişkinin sona erdirilmesi ile ferdi mülkiyete geçilmesini sağlamaktadır.

Ferdi mülkiyet, taşınır ve taşınmaz mal üzerindeki mülkiyet hakkının tek kişiye ait olmasını ifade etmektedir. Malikin taşınmazın üzerinde dilediği şekilde kullanma, yararlanma ve tasarrufta bulunulabilmesinin tek kişi mülkiyetinde olması halidir.

Bu dava türü çift yönlü bir dava türüdür. Yani ortaklığın giderilmesinde kazanan ve kaybeden taraf bulunmamaktadır. Dava sonucu her iki taraf içinde benzer sonuçlar doğurmaktadır.

II) ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ DAVASININ KONUSU

Taşınır, taşınmaz veya birden fazla taşınmaz ortaklığın giderilmesi davasına konu olabilmektedir. Davayı açan taraf veya taraflar birden fazla taşınmazın ortaklığının giderilmesini talep edebilmektedir.

Birden fazla taşınmazın bulunması halinde tek bir dava ile ortaklığın giderilmesi tarafların lehinedir. Her taşınmazın bulunduğun yer mahkemesinde dava açmaktansa bir taşınmazın bulunduğu yerde diğer taşınmazlar için de bu dava açılabilmektedir.

A) ELBİRLİĞİ MÜLKİYETİNDE ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ

Elbirliği mülkiyeti, taraflar arasında kanunun açıkça öngördüğü hallerde ortaklık bağının oluşması (miras ortaklığı) ve bu ortaklık bağına istinaden mülkiyet hakkının kazanılmasıdır.

Bu mülkiyet türü Türk Medeni Kanununun 701-703.maddeleri arasında düzenlenmiştir.

Mirasçılar tereke giren bütün hak ve mallara elbirliği ile malik olmaktadır. Mallar üzerindeki hak sahipliği, her bir ortağın ortaklıktaki malın tamamına yayılmıştır.

Elbirliği mülkiyetinde ortaklığın tasfiyesinin istenmesi dışındaki tüm işlemlerde ortakların oybirliğiyle karar almaları ve ortak hareket etme zorunlulukları vardır. Ortaklığın giderilmesi davasında ise her ortak tek başına ortaklığın aynen veya satış suretiyle giderilmesini talep ve dava edebilir. Üçüncü kişilere karşı bu davanın açılması durumda ise ortaklar birlikte dava açmak konusunda anlaşamadıkları takdirde miras ortaklığına temsilci atanması ile temsilci aracılığıyla davayı yürütebilmektedir.

B) PAYLI MÜLKİYETTE ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ

Paylı mülkiyet, taşınır ve taşınmaz malın fiili bölünme hali olmaksızın tamamına belirli paylarla malik olunmasıdır. Oransal olarak belirlenmiş pay oranlarında paydaşlar hak sahibidir. Her paydaş payı oranında tasarrufta bulunabilmektedir.

Aynı zamanda paydaş, ayni haklardaki belirlilik ilkesi gereğince hakka konu malın tamamında hak sahibidir.

Bu mülkiyet türü kanunlarımızda Türk Medeni Kanununun 698-700.maddeleri arasında düzenlenmiştir.

Paylı mülkiyette paydaşlar, hukuki bir işlemle paylaşmanın sınırlandırılması halinde ortaklığın giderilmesi davası açamamaktadır. Bu haller; paydaşlar arasında mülkiyetin devamına ilişkin sözleşme düzenlemesi, malın sürekli bir amaca özgülenmesi(taşınmazın gelirinin vakıf olarak ayrılması), ortaklar açısından paylaşma talebinin uygun zamanda yapılmaması, miras bırakanın iradesiyle ortaklığın giderilmesinin vasiyetle engellenmiş olmasıdır. Belirtilen hallerin hukuka uygun, resmi şekilde ve geciktirici şart olarak düzenlenmiş olma gibi koşullar değerlendirilmeden ortaklığın giderilmesi davası açıp açılmayacağı tespit edilemez.

Ortakların ortaklığın giderilmesi davasından taşınmazın mahiyeti, ortaklığın giderilmesindeki yasaklı haller ve  hukuki bir engelin bulunup bulunmadığını tespit edilmesi işbu davanın elzem ve öncelikli işlemlerindendir.

III) ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ ŞEKİLLERİ

Türk Medeni Kanununun 699.maddesi gereğince  ortaklığın giderilmesi yani paylaşma, malın aynen bölüşülmesi veya pazarlık ya da açık artırmayla satılarak bedelinin bölüşülmesi biçiminde gerçekleştirilir. Ortakların mülkiyet haklarının korunması  ilkesi gereğince paylaştırma usulünde malın bir kısmının aynen bir kısmının ise satış suretiyle giderilmesine karar verilemez. Ortaklar tarafından muvafakat edilmediği takdirde malın bir kısmının paylı mülkiyet halinde bırakılmasına da karar verilemez.

A) MALIN AYNEN TAKSİMLE BÖLÜŞTÜRÜLMESİ

Ortaklığın giderilmesinde asıl olan malın aynen taksim suretiyle giderilmesidir. Paylaşmanın aynen taksim suretiyle yapılabilmesi için paylı malın bu şekilde bölüştürülmeye elverişli olması gerekmektedir. Aynen paylaşma malın değerini düşürecekse ve paydaşların mülkiyet hakkını ihlal edecekse veya aynen taksime engel bir halin varlığı söz konusu ise satış suretiyle paylaştırılmalıdır.

Aynen taksimle paylaştırmanın elverişliliği bilirkişi mahiyeti ile tespit edilmektedir.  Taşınmaz aynen taksimle paylaştırılmasının uygun bulunduğu halde aynen, aksi halde ise satış suretiyle paylaştırılmaktadır. Aynen taksimde pay oranları eşit olmadı halde kalan payın nakden değeri paydaşlara verilebilmektedir. Bu yenilik doğurucu ayni hak ancak kararının kesinleşmesi ile sonuç doğurmaktadır.

Önemle belirtmek gerekirse elbirliği mülkiyetinde, mülkiyet türü paylı mülkiyete çevrilmeden aynen taksim yoluna başvurulamaz. Paylı mülkiyette ise mülkiyet türünün değiştirilmesine gerek kalınmaksızın direkt aynen taksimle bölüştürme yoluna başvurulmaktadır.

T

Aynen taksim suretiyle ortaklığın giderilmesi yolu araştırılmadan ortaklığın satış suretiyle giderilmesi Yargıtay içtihatları ile bozmayı gerektirmiştir.

Yargıtay (Kapatılan) 14. Hukuk Dairesinin 24.11.2020 tarihli ve 2017/1880 Esas, 2020/7647 Karar sayılı kararıyla; “… Davalı vekilinin aşağıdaki bendin kapsamı dışında kalan temyiz itirazları yerinde görülmeyip reddi gerektiği…; somut olayda; dava konusu 3304 ada 1 parsel sayılı taşınmazın 16782 m2 yüzölçümlü ve arsa vasıflı olduğu, davacının 1141/8391 oranında payının bulunup kalan kısmın ise davalıya ait olduğu, mahallinde teknik bilirkişi vasıtasıyla yapılan keşif sonrasında alınan bilirkişi heyet raporuna göre, aynen taksiminin mümkün olduğu bildirilmiş ise de yukarıda belirtilen hususlarda bir araştırma yapılmadığı, bu durumda mahkemece, yukarıda değinilen ilkeler gözetilmek suretiyle araştırma ve inceleme yapılarak oluşacak sonuca göre karar verilmesi gerekirken eksik inceleme ile yazılı şekilde karar verilmesi doğru görülmediği…” gerekçesiyle hükmün bozulmasına karar verilmiştir. ( Yargıtay Kararı – 7. HD., E. 2024/1198 K. 2024/1998 T. 4.4.2024)

B) MALIN SATIŞ SURETİYLE BÖLÜŞTÜRMESİ

Ortaklığın giderilmesinde aynen taksim suretiyle paylaştırma uygun bulunmadığı hallerde taşınmazın değerinde önemli ölçüde bir değer kaybı yaratmamak üzere satış suretiyle paylaştırma yoluna başvurulabilir.

Paylı mülkiyette satış suretiyle ortaklığın giderilmesi, elde edilen bedelin  ortakların payları oranında bölüştürmesi ile meydana gelmektedir. Bedelin paylar oranında bölüşmesi ile paylı mülkiyet sonra ermektedir. Elbirliği mülkiyetinde ortaklığın satış suretiyle giderilmesinde ise satış bedeli her bir ortağa veraset belgesindeki miras payı uyarınca verilmektedir.

Satışın ortaklar arasında açık arttırma suretiyle yapılmasına karar verilmesi için de ortakların rızası aranmaktadır. Rıza koşuluna bağlı olarak satış, ortaklar arasında açık arttırım suretiyle yapılabilmektedir.

IV) DAVA ZAMANAŞIMI VE DAVA SÜRESİ

Ortaklar, mülkiyetin varlığından itibaren zamanaşımı süresi olmaksızın her zaman bu davayı açabilir. Ortaklığın giderilmesi davasında dava süresi, ortakların sayısı ve ortakların davayı birlikte açması koşullarına göre değişkenlik göstermektedir. Dava konusu itibariyle yargılama süresi uzun olmaktadır. Ancak hukuki destek alarak bu süreç minimum seviye indirilebilmektedir.

V) YARGILAMA GİDERİ VE VEKALET ÜCRETİ

Ortaklığın giderilmesi davasının çift yönlü bir dava olmasının bir diğer sonucu ise taraflar, yapılan yargılama sonucunda yargılama gideri ve vekalet ücretinden payları oranında sorumlu tutulmaktadır.

VI) GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME

Taşınır ve taşınmaz mal veya hakkın paylaştırılmasına ve ortaklığın giderilmesine ilişkin davalarda görevli mahkeme Sulh Hukuk Mahkemeleridir.

Taşınır ve taşınmaz mal tereke ile ilgili bir dava ise miras bırakanın son ikametgah adresi yetkilidir. Ancak taşınır ve taşınmaz malın tereke ile ilgili yoksa taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir. Dava konusu, birden fazla taşınmazın ortaklığının giderilmesi ise taşınmazlardan birinin bulunduğu yerde diğer taşınmazlar için de yetkili mahkeme sıfatıyla dava açılabilmektedir.

NOT: Bu yazımız, bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. İzinsiz paylaşılması halinde, hukuki süreç başlatılacaktır.

Dike Hukuk ile iletişime geçmek için: https://wa.me/905337608453