LİSANSSIZ ELEKTRİK ÜRETİMİ

Enerji ihtiyacının artması ve sürdürülebilir kaynakların kullanımına yönelik teşvikler, elektrik üretim sektöründe değişiklikleri beraberinde getirmiştir. Elektrik üretimi, piyasa düzenlemeleri kapsamında lisans alma zorunluluğuna tabi tutulmuştur. Belirli koşulları sağlayan gerçek ve tüzel kişilere, lisanssız üretim yapma hakkı tanınmıştır. Bu uygulama, özellikle yenilenebilir enerji kaynaklarından yararlanarak üretim yapmak isteyen yatırımcılar için büyük bir fırsat sunmaktadır. Lisanssız elektrik üretimi, enerji arz güvenliğini sağlarken aynı zamanda küçük ölçekli üreticilerin pazara katılımını kolaylaştırmaktadır.

Elektrik piyasasının temel mevzuatını oluşturan 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu, tüm piyasa faaliyetlerinde lisans alma zorunluluğunu öngörmektedir. Ancak, belirli şartları sağlayan gerçek ve tüzel kişilere, kendi elektrik ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla lisans almadan elektrik üretme hakkı tanınmıştır. Lisanssız elektrik üretimi, özellikle yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisleri bakımından teşvik edilmiştir. Lisanssız elektrik üretimi, enerji arz güvenliği ve sürdürülebilir kalkınma hedefleri doğrultusunda önemli bir hukuki statüye sahiptir. Bu makalede, lisanssız elektrik üretimi sürecine ilişkin başvuru şartları, gerekli belgeler, başvurunun nereye yapılacağı ve sonuçlanma süresi incelenecektir.

I. Lisanssız Elektrik Üretimi Nedir?

Lisanssız elektrik üretimi, 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nun 14. maddesi kapsamında belirlenmiş ve Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik ile detaylandırılmış bir uygulamadır. Bu sistem kapsamında, gerçek veya tüzel kişiler, kendi tüketimlerini karşılamak amacıyla belirli kapasite sınırları dahilinde lisans almadan elektrik üretebilirler.

Mevzuata uygun şekilde kurulan tesislerde üretilen fazla enerji, ilgili mevzuatta belirlenen çerçevede sisteme aktarılabilir. Üretilen fazla enerji, belirlenen piyasa fiyatları üzerinden değerlendirilir. Lisanssız elektrik üretimi, özellikle güneş ve rüzgar enerjisi gibi yenilenebilir kaynakların kullanımını artırarak, enerji sektöründe dışa bağımlılığı azaltmak ve sürdürülebilir enerji politikalarına katkı sağlamak amacıyla teşvik edilmektedir.

II. Başvuru İçin Gerekli Belgeler Nelerdir?

Lisanssız elektrik üretimi başvurusu yapacak gerçek veya tüzel kişilerin aşağıdaki belgeleri tamamlamaları gerekir:

Başvuru Dilekçesi: İlgili şebeke işletmecisine hitaben yazılmış dilekçe.
Kimlik Belgesi veya Şirket Belgeleri: Gerçek kişiler için kimlik fotokopisi, tüzel kişiler için ticaret sicil gazetesi, faaliyet belgesi ve imza sirküleri.
Teknik Proje ve Bağlantı Şeması: Üretim tesisine ilişkin teknik bilgileri içeren dokümanlar.
Mülkiyet veya Kullanım Hakkı Belgesi: Üretim tesisinin kurulacağı taşınmazın mülkiyetine veya kullanım hakkına ilişkin belge.
Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Belgesi: Gerekli görülen projeler için ÇED raporu veya ÇED muafiyet yazısı.
Şebeke Bağlantı Değerlendirme Raporu: Şebeke işletmecisi tarafından belirlenen bağlantı kriterlerine uygunluk raporu.

Eksik veya yanlış evrak içeren başvurular, tamamlanması için başvuru sahibine 10 iş günü süre verilerek geri çevrilir. Bu sürede eksikliklerin giderilmemesi halinde başvuru reddedilir.

Lisanssız elektrik üretim tesisleri, belirli yasal düzenlemeler çerçevesinde bireysel veya kurumsal yatırımcılar tarafından kurulabilen ve belirlenen kapasite sınırları içinde faaliyet gösterebilen enerji üretim sistemleridir. Bu süreç hidrolik ve hidrolik olmayan tesisler olarak ikiye ayrılmaktadır. Hidrolik olmayan tesislerde ise 25 kW altı ve üstü olmak üzere iki farklı prosedür uygulanmaktadır.

1. Hidrolik Kaynaklara Dayalı Lisanssız Elektrik Üretim Süreci

Hidrolik enerji kaynaklarına dayalı tesislerde yatırım süreci çok sayıda yasal ve teknik değerlendirme aşamasından oluşmaktadır.

A. Başvuru Aşaması

Yatırım kararının alınmasının ardından başvuru, ilgili Şebeke İşletmecisine elektronik ortamda yapılır.
Başvuru su kaynağı gerektiriyorsa, tesisin kurulacağı yerin İl Özel İdaresine veya Valiliğe (Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığı) ayrıca başvuruda bulunulur.
İl Özel İdaresi, su rejimi uygunluğu değerlendirmesi için başvuruyu DSİ Bölge Müdürlüğüne gönderir.
DSİ Bölge Müdürlüğü, değerlendirme sonucunu İl Özel İdaresine bildirir.

B. Teknik ve Evrak Değerlendirmesi

Başvuru, takip eden ayın 20. gününe kadar evrak ve teknik açıdan incelenir.
Eksik veya hatalı evrak tespit edilirse, yatırımcıya 3 işgünü içinde bildirilir ve düzeltilmesi beklenir.
Teknik açıdan olumlu bulunan projeler, bağlantı anlaşmasına çağrı mektubu aşamasına geçer.

C. Proje Onay ve İnşaat

Hidrolik tesisler için su kullanım hakkı anlaşması, proje onayı ile birlikte Şebeke İşletmecisine sunulmalıdır.
Proje Bakanlık veya yetkilendirilmiş kuruluşlar tarafından onaylanmalıdır.

D. Kabul ve Ticari Faaliyete Geçiş

Bağlantı sözleşmesi imzalanan tesislerin kabul süreci başlar.
Teknik denetimlerden geçen tesisler için sistem kullanım anlaşması 1 ay içinde yapılmalıdır.
Kabul edilen tesis ticari faaliyete başlayarak şebekeye elektrik verir.

2. Hidrolik Olmayan Kaynaklara Dayalı Lisanssız Elektrik Üretim Süreci

A. 25 kW Altı Lisanssız Elektrik Üretim Tesisleri

Başvuru Şebeke İşletmecisine yapılır.
Evraklar incelenerek eksiklik tespit edilirse düzeltilmesi için yatırımcıya bildirilir.
Teknik değerlendirme yapılır ve bağlantı anlaşmasına çağrı mektubu hazırlanır.
Tesisin kurulumu tamamlandıktan sonra teknik kontroller ve kabul işlemleri yapılır.

B. 25 kW Üstü Lisanssız Elektrik Üretim Tesisleri

Başvuru TEİAŞ veya ilgili Şebeke İşletmecisine yapılır.
Teknik değerlendirme yapılır ve uygun projeler için EİGM tarafından 30 gün içinde rapor hazırlanır.
Teknik değerlendirmesi olumlu olan projeler bağlantı anlaşmasına çağrı mektubu alır.
Rüzgar enerjisi projeleri için ek olarak TÜBİTAK teknik etkileşim izni gereklidir.
Proje onayı alındıktan sonra tesis kurulumu tamamlanarak kabul sürecine girilir.
Bağlantı sözleşmesi ve sistem kullanım anlaşması imzalanarak tesis şebekeye elektrik vermeye başlar.

Lisanssız elektrik üretimi, enerji piyasasında esneklik sağlayan ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını teşvik eden bir hukuki düzenlemedir. Ancak, başvuru sürecinin teknik ve hukuki kriterlere uygun şekilde yürütülmesi gerekir. Başvuruların eksiksiz ve hatasız yapılması, sürecin hızlanmasını sağlarken, eksik veya hatalı başvurular ise sürecin uzamasına ve başvurunun reddedilmesine yol açabilmektedir. Bu nedenle, başvuru sahiplerinin ilgili mevzuatı dikkatle inceleyerek, sürece dair yükümlülüklerini yerine getirmeleri önem taşımaktadır.

III. İhtiyaç Fazlası Elektrik Üretimi

Lisanssız elektrik üretimi uygulamasında, üretim ve tüketim dengesine ilişkin önemli düzenlemeler yapılmıştır. Özellikle 12 Mayıs 2019 tarihinden sonra yapılan başvurular açısından “ihtiyaç fazlası üretim” konusu sınırlandırılmıştır.

1. Tüketim Fazlası Elektrik Üretimi

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından yayımlanan ve 2022 tarihli en güncel haliyle yürürlükte olan Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliği‘nin 5. maddesi uyarınca:

12.05.2019 tarihinden önce bağlantı anlaşmasına çağrı mektubu almış üreticiler, ihtiyaç fazlası elektriği satma imkânına sahipti.
Ancak 12.05.2019 sonrası başvurularda, ihtiyaç fazlası üretimin sisteme verilmesi hâlinde bu enerji bedelsiz olarak YEKDEM (Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizması) kapsamında değerlendirilmektedir.
Bu durum, üreticilerin tüketimden fazla üretim yapmaları hâlinde bu kısmı satamayacakları anlamına gelmektedir.

2. Vergisel Yükümlülükler

İhtiyaç fazlası üretimin satışı mümkün olan durumlarda; örneğin eski başvurulara dayalı üretimler için, bu gelirler üzerinden birtakım vergisel yükümlülükler doğmaktadır:

Katma Değer Vergisi (KDV): Elektrik satışı, KDV’ye tabidir. Bu oran genel itibarıyla %20 olup, görevli tedarik şirketi tarafından faturalama sürecine dahil edilir.
Gelir Vergisi / Kurumlar Vergisi:
- Gerçek kişiler için: Elde edilen gelir ticari kazanç sayılarak Gelir Vergisi beyanına tabidir.
- Tüzel kişiler için: Satış gelirleri, Kurumlar Vergisi matrahına dahil edilir.

Bununla birlikte, yalnızca mahsuplaşma yapılan ve sistemden bir gelir elde edilmeyen durumlarda vergi doğmaz.

Yeni başvurucular için lisanssız üretimde fazla üretim satışı artık mümkün değildir. Fazla üretim, bedelsiz şekilde sisteme aktarılır. Ancak tüketim kadar üretimin mahsuplaştırılması mümkündür. Satış yapılabilen durumlarda ise hem KDV hem de gelir/kurumlar vergisi yükümlülükleri söz konusu olur. Uygulamanın hukuki ve mali boyutları dikkate alındığında, her bir proje özelinde detaylı değerlendirme yapılması önem arz etmektedir.

Dike Hukuk Danışmanlık & Arabuluculuk olarak, lisanssız elektrik üretimi başvuru süreçlerinde danışmanlık hizmeti sunuyoruz. Enerji hukukuna ilişkin uzman ekibimizle, başvuru sahiplerinin süreci en etkin ve hızlı şekilde tamamlamalarına yardımcı oluyoruz. Mevzuata uygunluk, teknik değerlendirme süreçleri ve hukuki itiraz mekanizmaları konusunda destek almak isteyen kişiler, bizimle iletişime geçerek profesyonel danışmanlık hizmetlerimizden faydalanabilirler.